خرید فرش دستباف همواره یکی از سوغاتی ها و صنایع دستی کشور عزیزمان ایران است که قدمت باستانی دارد. مراحل تولید فرش دستباف از گذشته تا به امروز همواره با زندگی مردم عجین بوده است، افراد مختلفی در مناطق مختلف ایران اقدام به تولید فرش دستباف می کنند ، نوع طراحی و رنگ های که برای بافت فرش ایرانی به کار می روند با توجه به هر منطقه متفاوت هستند فرش دستباف در هر منطقه عرصه ی ظهور و بروز فرهنگ آن منطقه است.
از نمونه های بارز فرش اصیل ایرانی فرش های دستباف عشایران هستند، نقوش فرش‌های دستباف عشایری که بدون نقشه و صرفاً بر اساس ذوق، سلیقه و هنر روستانشینان این مرز و بوم به وجود آمده‌اند، خود به‌خوبی آیینه تمام نمای تاریخ و هویت ایرانی هستند. علاوه بر ایران ، فرش دستباف ایرانی از گذشته تا به امروز در بازار های جهانی جایگاه خود را داشته است و سرمایه گذاری فراوان کشور های دیگر در تولید فرش نتوانسته جایگاه فرش ایرانی در بازار های جهانی را تسخیر کند. فرش دستباف مراحل تولید خاص خودش را دارد که باید به دقت انجام شوند تا نتیجه ی کار قابل قبول باشد در ادامه ی مقاله مراحل تولید فرش دستباف ایرانی را بررسی خواهیم کرد.
مراحل گام به گام تولید فرش دستباف
مراحل تولید فرش دستباف به صورت گام به گام و خلاصه عبارت‌اند از :
- تهیه مواد اولیه مرغوب و مناسب
- پرداخت و شست و شوی مواد اولیه و ارائه فرش به بازار فروش
در ادامه ی مقاله مراحل تولید فرش دستباف را گام به گام و مفصل بیان خواهیم کرد.
1- تهيه مواد اوليه
انتخاب مواد اولیه ی مناسب یکی از اصلی تولید فرش های دستباف. مواد اولیه ی مختلفی با توجه به نوع فرش برای بافت فرش به کار می روند تمامی مواد اولیه که برای بافت فرش به کار برده می شوند اعم از ابريشم (پودرو پودزير چله) و رنگزاها و سایر مواد توسط کارشناسان مجرب که سابقه طولانی دارند بررسی و خریداری می شوند. ابریشم هایی که برای بافت فرش دستباف خریداری می شوند در ابتدا برای شست‌وشو به ابریشم شویی ارسال می شوند، پس از چندین بار شست و شو با مواد مختلف و جدا کردن ناخالصی ها از ابریشم، ابریشم برای رنگ رزی آمده است و به کارگاه رنگ رزی ارسال می شود.
2- رنگرزي
رنگرزی در فرش های دستباف به کمک مواد گیاهی و حیوانی انجام می شود و از هیچ گونه رنگ مصنوعی در رنگرزی فرش های دستباف استفاده نمی شود. ابریشم های آماده شده ی خالص به وسیله ی رنگ های حیوانی و گیاهی رنگرزی می شوند و رنگ های بسیاری برای بافت فرش آماده می شوند.
خود فرایند رنگرزی شامل دو مرحله است:
- دندانه دادن
- رنگرزي
3- دندانه دادن
زمانی که قرار است ابریشم های خالص با مواد گیاهی رنگرزی شوند نیاز است تا برخی از مواد به نام مواد کمکی به حمام رنگ اضافه شوند. این مواد باعث می شوند تا واکنش بین ماده ی رنگزا و الیاف افزایش پیدا کند در نتیجه شيد مطلوب و يكنواخت تثبیت و ایجاد می شود. به اين روش دندانه كردن مي گويند.
مقاله مرتبط: راهنمای کامل انواع فرش دستباف
رنگرزي به وسیله مواد گياهي
همان طور که اشاره کردیم اغلب فرش های دستباف به وسیله ی الیاف طبیعی رنگرزی می شوند. مرحله ی رنگرزی بعد از مرحله ی دندانه دان انجام می شود. در این مرحله صورت الياف رنگرزي مي‌شوند به این دلیل صورت الیاف رنگرزی می شوند که ممکن است در هنگام رنگرزی رنگ به صورت یکنواخت پخش نشود چرا که در هنگام رنگ الياف با يكديگر مخلوط می شوند. از مواد مختلفی برای رنگرزی فرش های دستباف ایجاد می شوند، مهم ترین آن ها عبارت‌اند از:
روناس – اسپرك- نيل- گل بابونه – برگ انگور عسگري – چغندر- پوست پياز-سرخس عقابي – برگ درخت توت – وسمه- گل رنگ- گل جعفري – برگ انجير- گندل- غوز پنبه- خون سياوش –پوست انار – بلوط- پوست گردو- هليله – سماق – بنه ( پسته وحشي ) – اكاليپتوس- گزنه- گنيما – شوند ( پلم ) – لرگ – زعفران – تيره سرخاب – شويد– هون این دسته از گیاهان اغلب در ایران به وفور یافت می شوند، به همین دلیل از رنگینه های آن ها برای رنگرزی استفاده می شوند.
4- رنگــزا
رنگزا مرحله ی دیگری است که به منظور افزایش استحکام ماده ی رنگزا و ثبات نوری ماده ی رنگزا بر روی ابریشم ایجاد می شود. سیستم رنگرزی در ایران کاملاً به صورت سنتی و دستی انجام شود به همین دلیل است که قالی و فرش های دستباف ساخت ایران رنگ های شاداب تر و ماندگار تری دارند. بر خلاف ایران رنگرزی و رنگزایی در اغلب کشور های جهان حتی برای فرش های دستباف نیز به صورت ماشینی انجام می شود. به همین دلیل است که با وجود تولید فراوان فرش های دستباف با طرح ها و نقوش ایرانی توسط کشور های چین، امریکا و بسیاری دیگر از کشور ها همچنان فرش های دستباف ایران توانسته اند جایگاه خود را حفظ کنند.
5- طراحــي
یکی از مراحل مهم در فرایند تولید فرش های دستباف طراحی است. فرش های دستباف طرح های متنوع و گوناگونی دارند و با توجه به سفارش مشتریان اندازه، نوع رنگ و نقشه كه پس از محاسبه حاشيه‌ها و ترنج قالي طراحي می شود. به طراحی نقشه ی فرش در اصطلاح سیاه قلم می گویند.بعد از تكميل طرح , مرحله رنگ‌آميزي آغاز می شود و پس از آن کار نقطه گذاری بر روی کار شروع می شود. در مرحله ی بعدی صحافي و تخته زني نقشه و شماره دستگاه قالي پشت نقشه نوشته مي‌شود.
6- بافندگــي
سخت ترین و طولانی ترین مرحله در فرایند تولید فرش دستباف مرحله ی بافندگی است. بافندگی دارای دو روش مختلف است:
- دستباف
- قلاب بافت
7- پرداخت فرش دستباف
در این مرحله پرداخت نهایی کار و گره زنی انجام می شود.
8- کز دهــي فرش دستباف
در این مرحله پشت فرش و قالی های آماده شده را کز می دهند تا ريشه هايي كه به صورت پرز شده از بين بروند.
9- قالی‌شویی
در انتها فرش دستباف آماده شده شسته و سپس خشک می شود تا هرگونه رنگ اضافه از روی کار برداشته شود. شست و شوی فرش های دستباف در این مرحله با شست شوی فرش و قالی به صورت عادی متفاوت است. در بخش شستشو از مواد شستشويي استفاده مي شود كه خواص اسيدي نداشته باشد چرا که مواد اسیدی باعث مي شوند قالي زودتر فرسوده شود بعد از شست و شو فرش دستباف آبگیری و در نهایت خشکشویی می شود.
نتیجه گیری
در این مقاله مراحل ساخت فرش دستباف را بررسی کردیم.ساخت فرش دستباف با فرش های ماشینی کاملاً متفاوت است هر نوع فرش دستباف در هر اندازه ای که بافته شود تمامی مراحلی که در این مقاله ذکر کرده ایم را طی می کند.